Tiểu Kinh Ví Dụ Dấu Chân Voi – Trung Bộ Kinh – Bài Kinh Số 27

Tôi nghe như thế này:

Vào một thời, Đức Thế Tôn ngự tại thành Xá-vệ, trong Kỳ-đà Lâm, khu vườn của ông Cấp Cô Độc.

Sáng sớm hôm ấy, Bà-la-môn Jānussoni ngồi cỗ xe trắng do ngựa cái kéo, rời thành Xá-vệ. Ông thấy du sĩ Pilotika từ xa đi tới, bèn hỏi:
“Này bạn đạo Vacchàyana, sáng sớm bạn từ đâu đến?”
— “Này bạn đạo, tôi từ chỗ Sa-môn Gotama đến.”
— “Bạn nghĩ sao về trí tuệ của Sa-môn Gotama? Có cho Ngài là bậc trí không?”
— “Tôi là ai mà biết được trí tuệ của Sa-môn Gotama? Chỉ người như Ngài mới biết Ngài có trí hay không.”
— “Bạn thật sự tán thán Sa-môn Gotama với lời cao quý!”
— “Tôi là ai mà tán thán Ngài? Ngài là bậc tối thượng giữa chư Thiên và loài Người.”
— “Bạn thấy lý do gì ở Sa-môn Gotama mà tin tưởng như vậy?”

Du sĩ Pilotika đáp:
“Này bạn đạo, như thợ săn voi giỏi vào rừng, thấy dấu chân voi lớn – dài, rộng – liền nghĩ: ‘Con voi này hẳn to lớn.’ Cũng vậy, tôi thấy bốn dấu chân của Sa-môn Gotama, kết luận: ‘Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác, Pháp được khéo giảng, Tăng chúng khéo hành trì.’ Bốn dấu chân ấy là gì?

1. Tôi thấy một số Sát-đế-lị học rộng, biện tài, thích tranh luận, đi khắp nơi như muốn đả phá tà kiến. Họ nghe Sa-môn Gotama sắp đến một làng hay thị trấn, chuẩn bị câu hỏi: ‘Nếu Ngài trả lời thế này, ta chất vấn thế kia; nếu trả lời thế kia, ta chất vấn thế này.’ Khi Ngài đến, họ gặp Ngài, được Ngài thuyết pháp, khích lệ, làm phấn khởi, hoan hỷ. Họ không hỏi, không chất vấn, mà trở thành đệ tử Ngài. Thấy dấu chân thứ nhất này, tôi kết luận: ‘Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác, Pháp được khéo giảng, Tăng chúng khéo hành trì.’
2. Tôi thấy một số Bà-la-môn học rộng, biện tài, thích tranh luận… (như trên)… Họ không hỏi, không chất vấn, mà trở thành đệ tử Ngài. Thấy dấu chân thứ hai này, tôi kết luận như trên.
3. Tôi thấy một số gia chủ học rộng, biện tài, thích tranh luận… (như trên)… Họ không hỏi, không chất vấn, mà trở thành đệ tử Ngài. Thấy dấu chân thứ ba này, tôi kết luận như trên.
4. Tôi thấy một số Sa-môn học rộng, biện tài, thích tranh luận… Họ chuẩn bị câu hỏi, gặp Ngài, được thuyết pháp, khích lệ, hoan hỷ. Họ không hỏi, không chất vấn, mà xin xuất gia theo Ngài. Được xuất gia, họ sống tinh cần, không lâu tự tri, tự chứng mục đích tối thượng của phạm hạnh, nói: ‘Trước kia ta không phải Sa-môn mà tự xưng Sa-môn, không phải A-la-hán mà tự xưng A-la-hán. Nay ta thật là Sa-môn, thật là A-la-hán.’ Thấy dấu chân thứ tư này, tôi kết luận như trên.”

Nghe vậy, Bà-la-môn Jānussoni xuống xe, đắp y một vai, chắp tay hướng về Đức Thế Tôn, ba lần thốt lời cảm hứng:
“Đảnh lễ Thế Tôn, A-la-hán, Chánh Đẳng Giác! Đảnh lễ Thế Tôn, A-la-hán, Chánh Đẳng Giác! Đảnh lễ Thế Tôn, A-la-hán, Chánh Đẳng Giác! Mong ta được gặp Ngài để đàm luận!”

Ông đến chỗ Đức Thế Tôn, chào hỏi, ngồi một bên, kể lại lời du sĩ Pilotika. Đức Thế Tôn nói:
“Này Bà-la-môn, ví dụ dấu chân voi ấy chưa đầy đủ. Ta sẽ giảng đầy đủ hơn. Hãy nghe kỹ.

Ví như thợ săn voi vào rừng, thấy dấu chân voi lớn – dài, rộng – nhưng nếu giỏi, ông không vội kết luận: ‘Con voi này to lớn.’ Vì sao? Trong rừng có voi cái lùn với dấu chân lớn, dấu này có thể là của chúng. Ông theo dấu, thấy dấu chân lớn cùng vết cọ xát trên cây cao, nhưng không kết luận vội, vì voi cái có ngà cũng để lại dấu lớn. Ông theo tiếp, thấy dấu chân lớn, vết cọ xát, vết cắt ngà trên cây, nhưng không kết luận vội, vì voi cái lớn có ngà cũng làm vậy. Ông theo tiếp, thấy dấu chân lớn, vết cọ xát, vết cắt ngà, cành gãy, rồi thấy con voi đực dưới cây hoặc ngoài trời, đang đi, đứng, ngồi, nằm. Lúc ấy ông kết luận: ‘Đây là voi đực lớn.’

Cũng vậy, Như Lai ra đời, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác… tự chứng thế giới cùng chư Thiên, Ma, Phạm Thiên, Sa-môn, Bà-la-môn, loài Người; thuyết pháp sơ thiện, trung thiện, hậu thiện, giảng phạm hạnh đầy đủ, trong sạch.

Một người – gia chủ, con gia chủ, hay kẻ hạ tiện – nghe pháp, tin tưởng Như Lai, nghĩ: ‘Đời sống gia đình chật hẹp, đầy bụi; xuất gia rộng mở như trời. Sống tại gia khó giữ phạm hạnh trọn vẹn.’ Họ từ bỏ tài sản ít hay nhiều, thân quyến ít hay nhiều, cạo râu tóc, đắp áo cà-sa, xuất gia.

Xuất gia, họ giữ giới: bỏ sát sinh, trộm cắp, dâm dục, nói dối, nói chia rẽ, nói ác, nói phù phiếm; sống từ bi, chân thật, hòa hợp, nhẹ nhàng; không hại cây cỏ, không ăn phi thời, không xem múa hát, không đeo trang sức, không dùng giường lớn, không nhận vàng bạc, vật sống, đất đai; không buôn bán, gian lận, làm tổn thương.

Họ tri túc với y che thân, bát nuôi mạng, như chim mang đôi cánh. Giữ giới, họ thấy lạc nội tâm trong sạch. Thấy sắc, nghe tiếng, ngửi hương, nếm vị, cảm xúc, nhận pháp, họ không nắm tướng, hộ trì các căn, cảm lạc nội tâm không vẩn đục. Họ tỉnh giác khi đi, đứng, ngồi, nằm, ăn, nói, im lặng.

Giữ giới, hộ căn, tỉnh giác, họ chọn chỗ thanh vắng – rừng, gốc cây, hang đá – ngồi kiết già, an trú chánh niệm, bỏ tham, sân, hôn trầm, trạo cử, nghi ngờ, gột tâm trong sạch.

Bỏ năm triền cái, họ:

• Chứng Thiền thứ nhất: hỷ lạc do ly dục, có tầm, tứ – dấu chân, vết cọ xát, vết cắt của Như Lai, nhưng chưa kết luận Ngài là Chánh Đẳng Giác.
• Chứng Thiền thứ hai: hỷ lạc do định, không tầm, tứ – dấu chân, vết cọ xát, vết cắt, nhưng chưa kết luận.
• Chứng Thiền thứ ba: xả niệm lạc trú – dấu chân, vết cọ xát, vết cắt, nhưng chưa kết luận.
• Chứng Thiền thứ tư: không khổ, không lạc, xả niệm thanh tịnh – dấu chân, vết cọ xát, vết cắt, nhưng chưa kết luận.
• Hướng tâm đến Túc mạng minh, nhớ nhiều đời quá khứ – dấu chân, vết cọ xát, vết cắt, nhưng chưa kết luận.
• Hướng tâm đến Sinh tử minh, thấy chúng sinh chết sinh theo nghiệp – dấu chân, vết cọ xát, vết cắt, nhưng chưa kết luận.
• Hướng tâm đến Lậu tận trí, biết khổ, nguyên nhân khổ, khổ diệt, con đường diệt khổ, lậu hoặc và cách diệt – dấu chân, vết cọ xát, vết cắt, nhưng chưa kết luận.

Đến khi tâm thoát dục lậu, hữu lậu, vô minh lậu, biết: ‘Ta đã giải thoát, sinh tận, phạm hạnh thành, không còn tái sinh,’ vị Thánh đệ tử mới kết luận: ‘Thế Tôn là bậc Chánh Đẳng Giác, Pháp được khéo giảng, Tăng chúng khéo hành trì.’ Này Bà-la-môn, đến đây ví dụ dấu chân voi mới đầy đủ.”

Nghe vậy, Bà-la-môn Jānussoni thưa:
“Thật vi diệu, Tôn giả Gotama! Như dựng lại cái ngã, mở ra cái kín, chỉ đường cho kẻ lạc, soi sáng trong tối. Con xin quy y Tôn giả Gotama, quy y Pháp, quy y Tăng. Mong Ngài nhận con làm đệ tử, từ nay đến trọn đời quy ngưỡng!”