Đại Kinh Saccaka – Trung Bộ Kinh – Bài Kinh Số 36

Tôi nghe như vầy:

Một thời, Đức Thế Tôn ngự tại Vesālī (Tỳ-xá-ly), trong rừng Đại Lâm, tại giảng đường Trùng Các.

Lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn đắp y chỉnh tề, cầm y bát, chuẩn bị vào Vesālī để khất thực. Niganthaputta Saccaka (con của Ni-kiền-tử), người thường ngao du khắp nơi, trong khi đi đây đó, đến rừng Đại Lâm, tại giảng đường Trùng Các. Tôn giả Ānanda (A-nan) trông thấy Niganthaputta Saccaka từ xa đi đến, liền bạch Đức Thế Tôn:
—Bạch Thế Tôn, Niganthaputta Saccaka đang đến. Ông ta tính thích tranh luận, giỏi biện luận, được nhiều người kính trọng. Bạch Thế Tôn, ông này thích chỉ trích Phật, thích chỉ trích Pháp, thích chỉ trích Tăng. Bạch Thế Tôn, tốt lành thay nếu Thế Tôn vì lòng từ bi mà ngồi lại đây một lát.

Đức Thế Tôn ngồi xuống chỗ đã chuẩn bị sẵn. Rồi Niganthaputta Saccaka đến chỗ Đức Thế Tôn, thưa lời chào hỏi, chúc tụng xã giao, rồi ngồi xuống một bên. Sau khi an tọa một bên, Niganthaputta Saccaka bạch Đức Thế Tôn:
—Này Tôn giả Gotama, có những Sa-môn, Bà-la-môn chỉ chuyên tâm tu tập về thân mà không tu tập về tâm. Này Tôn giả Gotama, những vị ấy cảm nhận khổ thọ về thân. Đã từng xảy ra trường hợp, này Tôn giả Gotama, do cảm nhận khổ thọ về thân, chân họ tê liệt, tim như muốn vỡ, máu nóng trào ra từ miệng, hoặc họ trở nên điên loạn, tâm trí rối loạn. Này Tôn giả Gotama, điều này xảy ra với người mà tâm bị lệ thuộc vào thân, bị thân điều khiển. Vì sao vậy? Vì tâm của họ không được tu tập. Này Tôn giả Gotama, lại có những Sa-môn, Bà-la-môn chỉ chuyên tâm tu tập về tâm mà không tu tập về thân. Này Tôn giả Gotama, những vị ấy cảm nhận khổ thọ về tâm. Đã từng xảy ra trường hợp, này Tôn giả Gotama, do cảm nhận khổ thọ về tâm, chân họ tê liệt, tim như muốn vỡ, máu trào ra từ miệng, hoặc họ trở nên điên loạn, tâm trí rối loạn. Này Tôn giả Gotama, điều này xảy ra với người mà thân bị lệ thuộc vào tâm, bị tâm điều khiển. Vì sao vậy? Vì thân của họ không được tu tập. Này Tôn giả Gotama, tôi nghĩ rằng: “Chắc hẳn các đệ tử Thanh văn của Tôn giả Gotama chỉ chuyên tâm tu tập về tâm mà không tu tập về thân?”

—Này Aggivessana, ông đã nghe gì về sự tu tập thân?

—Này Tôn giả Gotama, như Nanda Vaccha, Kisā Sankicca, Makkhali Gosāla, những vị này sống lõa thể, phóng túng không theo lễ nghi, liếm tay để làm sạch, không chịu bước tới khi khất thực, không nhận thức ăn mang đến, không nhận thức ăn đặc biệt nấu cho mình, không nhận lời mời dùng bữa, không nhận thức ăn từ nồi chảo, không nhận thức ăn tại ngưỡng cửa, không nhận thức ăn đặt giữa các cây gậy, không nhận thức ăn đặt giữa các cối giã gạo, không nhận thức ăn từ hai người, không nhận thức ăn từ phụ nữ có thai, không nhận thức ăn từ phụ nữ đang cho con bú, không nhận thức ăn từ phụ nữ đang giao cấu, không nhận thức ăn tại chỗ có chó đứng, không nhận thức ăn tại chỗ ruồi bu, không ăn cá thịt, không uống rượu nấu, rượu men, cháo trấu. Họ chỉ nhận ăn tại một nhà với một miếng, hoặc tại hai nhà với hai miếng, hoặc tại bảy nhà với bảy miếng. Họ nuôi sống mình chỉ với một bát, hai bát, hoặc bảy bát. Họ chỉ ăn một bữa mỗi ngày, hoặc hai ngày một bữa, hoặc bảy ngày một bữa. Như vậy, họ sống theo hạnh tiết chế ăn uống, thậm chí nửa tháng mới ăn một lần.

—Này Aggivessana, họ có thể duy trì sự sống với cách đó không?

—Không phải vậy, này Tôn giả Gotama. Thỉnh thoảng, này Tôn giả Gotama, họ ăn các món ăn thượng hạng loại cứng, loại mềm, nếm các vị ngon, uống các thức uống hảo hạng. Nhờ những món ăn ấy, họ xây dựng sức lực, làm thân thể to lớn, mập mạp.

—Này Aggivessana, như vậy, những gì họ từ bỏ ban đầu, sau đó lại thọ dụng. Điều này cho thấy có tụ và tán (được và mất) trong thân của họ. Này Aggivessana, ông đã nghe gì về sự tu tập tâm?

Khi được Đức Thế Tôn hỏi về sự tu tập tâm, Niganthaputta Saccaka không thể trả lời. Đức Thế Tôn liền nói với Niganthaputta Saccaka:
—Này Aggivessana, sự tu tập thân mà ông vừa nêu không phải là tu tập thân đúng pháp trong giới luật của bậc Thánh. Này Aggivessana, ông còn không hiểu rõ sự tu tập thân, làm sao ông có thể hiểu sự tu tập tâm? Này Aggivessana, thế nào là thân không tu tập và tâm không tu tập? Thế nào là thân tu tập và tâm tu tập? Hãy lắng nghe và suy nghiệm kỹ, Ta sẽ giảng.

—Thưa vâng, bạch Thế Tôn.

Niganthaputta Saccaka cung kính đáp lời Đức Thế Tôn. Đức Thế Tôn thuyết giảng như sau:

—Này Aggivessana, thế nào là thân không tu tập và tâm không tu tập? Ở đây, này Aggivessana, một kẻ vô văn phàm phu cảm nhận lạc thọ. Khi cảm nhận lạc thọ, họ tham đắm vào lạc thọ ấy và rơi vào sự say mê lạc thọ. Nếu lạc thọ ấy diệt mất, do lạc thọ diệt mà khổ thọ khởi sinh. Khi cảm nhận khổ thọ, họ sầu muộn, than vãn, khóc lóc, đập ngực, rơi vào mê muội. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi người ấy, chi phối tâm và an trú, vì thân không được tu tập. Khổ thọ khởi sinh nơi người ấy, chi phối tâm và an trú, vì tâm không được tu tập. Này Aggivessana, bất kỳ ai mà cả hai trường hợp đều xảy ra—lạc thọ khởi sinh, chi phối tâm và an trú do thân không tu tập; khổ thọ khởi sinh, chi phối tâm và an trú do tâm không tu tập—như vậy, này Aggivessana, người ấy là kẻ có thân không tu tập và tâm không tu tập.

—Này Aggivessana, thế nào là thân tu tập và tâm tu tập? Ở đây, này Aggivessana, một vị Thánh đệ tử đa văn cảm nhận lạc thọ. Khi cảm nhận lạc thọ, vị ấy không tham đắm vào lạc thọ, không rơi vào sự say mê lạc thọ. Nếu lạc thọ ấy diệt mất, do lạc thọ diệt mà khổ thọ khởi sinh, vị ấy cảm nhận khổ thọ nhưng không sầu muộn, than vãn, khóc lóc, đập ngực, rơi vào mê muội. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi vị ấy không chi phối tâm và không an trú, vì thân đã được tu tập. Khổ thọ khởi sinh nơi vị ấy không chi phối tâm và không an trú, vì tâm đã được tu tập. Này Aggivessana, bất kỳ ai mà cả hai trường hợp đều xảy ra—lạc thọ khởi sinh không chi phối tâm và không an trú do thân đã tu tập; khổ thọ khởi sinh không chi phối tâm và không an trú do tâm đã tu tập—như vậy, này Aggivessana, người ấy là kẻ có thân tu tập và tâm tu tập.

—Như vậy, tôi tin tưởng rằng Tôn giả Gotama là người có thân tu tập và tâm tu tập.

—Này Aggivessana, dù lời nói của ông có vẻ ngạo mạn và khiêu khích, Ta vẫn sẽ trả lời ông. Này Aggivessana, từ khi Ta cạo bỏ râu tóc, đắp áo cà-sa, xuất gia, từ bỏ gia đình, sống đời không gia đình, không thể có chuyện lạc thọ khởi sinh nơi Ta, chi phối tâm và an trú, hay khổ thọ khởi sinh nơi Ta, chi phối tâm và an trú.

—Phải chăng chưa từng có lạc thọ nào khởi sinh nơi Tôn giả Gotama mà có thể chi phối tâm và an trú, hay khổ thọ nào khởi sinh nơi Tôn giả Gotama mà có thể chi phối tâm và an trú?

—Này Aggivessana, sao lại không có được? Ở đây, này Aggivessana, trước khi giác ngộ, khi还未 chứng Chánh Đẳng Giác, còn là Bồ-tát, Ta suy nghĩ như sau: “Đời sống gia đình chật hẹp, đầy bụi trần của thế tục. Đời sống xuất gia như không gian rộng mở. Thật khó để người sống trong gia đình hành phạm hạnh hoàn toàn đầy đủ, hoàn toàn thanh tịnh, trong sạch như vỏ ốc. Ta nên cạo bỏ râu tóc, đắp áo cà-sa, xuất gia, từ bỏ gia đình, sống đời không gia đình.”

—Rồi này Aggivessana, sau một thời gian, khi Ta còn trẻ, tóc đen nhánh, tràn đầy sức sống của tuổi thanh xuân, trong thời kỳ rực rỡ nhất của đời người, dù cha mẹ không đồng ý, nước mắt đầy mặt, than khóc, Ta vẫn cạo bỏ râu tóc, đắp áo cà-sa, xuất gia, từ bỏ gia đình, sống đời không gia đình.

—Ta xuất gia như vậy, tìm kiếm điều tối thượng, truy cầu con đường an tịnh vô thượng. Ta đến chỗ Alāra Kālāma ở, khi đến, Ta thưa với Alāra Kālāma: “Này Hiền giả Kālāma, tôi muốn sống phạm hạnh trong pháp này.” Này Aggivessana, khi nghe vậy, Alāra Kālāma nói với Ta: “Này Tôn giả, hãy ở lại đây. Pháp này là như vậy, khiến người có trí, không bao lâu, tự mình biết, tự mình chứng, tự mình đạt được và an trú như vị Đạo Sư đã dạy.” Này Aggivessana, chẳng bao lâu, Ta nhanh chóng thông suốt pháp ấy. Này Aggivessana, về việc khua môi và phát ngôn, Ta nói giáo lý của người trí và bậc trưởng lão, tự xem mình cũng biết và thấy như những người khác.

—Này Aggivessana, Ta suy nghĩ: “Alāra Kālāma không chỉ tuyên bố pháp này dựa trên niềm tin: ‘Ta tự biết, tự chứng, tự đạt rồi mới an trú.’ Chắc chắn Alāra Kālāma biết pháp này, thấy pháp này rồi mới an trú.” Này Aggivessana, Ta đến chỗ Alāra Kālāma, thưa rằng: “Này Hiền giả Kālāma, đến mức độ nào mà ngài tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố pháp này?” Này Aggivessana, khi được hỏi vậy, Alāra Kālāma tuyên bố về Vô sở hữu xứ.

—Rồi này Aggivessana, Ta suy nghĩ: “Không phải chỉ Alāra Kālāma có niềm tin, Ta cũng có niềm tin. Không phải chỉ Alāra Kālāma có tinh tấn, Ta cũng có tinh tấn. Không phải chỉ Alāra Kālāma có niệm, Ta cũng có niệm. Không phải chỉ Alāra Kālāma có định, Ta cũng có định. Không phải chỉ Alāra Kālāma có tuệ, Ta cũng có tuệ. Vậy Ta hãy nỗ lực chứng đạt pháp mà Alāra Kālāma tuyên bố: ‘Ta tự biết, tự chứng, tự đạt rồi mới an trú.’”

—Rồi này Aggivessana, chẳng bao lâu, Ta nhanh chóng tự biết, tự chứng, tự đạt pháp ấy và an trú. Ta đến chỗ Alāra Kālāma, thưa rằng: “Này Hiền giả Kālāma, có phải ngài đã tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố pháp này đến mức độ ấy?” Ông ấy đáp: “Đúng vậy, này Hiền giả, tôi đã tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố pháp này đến mức độ ấy.” Ta nói: “Này Hiền giả, tôi cũng đã tự biết, tự chứng, tự đạt và an trú pháp này đến mức độ ấy.” Ông ấy nói: “Thật lợi ích thay cho chúng tôi, thật may mắn thay cho chúng tôi, khi được gặp một đồng phạm hạnh như Tôn giả! Pháp mà tôi tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố, chính là pháp mà Tôn giả tự biết, tự chứng, tự đạt và an trú. Pháp mà Tôn giả tự biết, tự chứng, tự đạt và an trú, chính là pháp mà tôi tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố. Pháp tôi biết, Tôn giả cũng biết; pháp Tôn giả biết, tôi cũng biết. Tôi thế nào, Tôn giả cũng thế; Tôn giả thế nào, tôi cũng thế. Hãy đến đây, này Hiền giả, hai chúng ta cùng chăm sóc hội chúng này!”

—Như vậy, này Aggivessana, Alāra Kālāma, vị Đạo Sư của Ta, đã đặt Ta—đệ tử của ông—ngang hàng với mình và tôn vinh Ta với sự tôn kính tối thượng. Nhưng này Aggivessana, Ta suy nghĩ: “Pháp này không dẫn đến yếm ly, không dẫn đến ly tham, không dẫn đến đoạn diệt, không dẫn đến an tịnh, không dẫn đến thượng trí, không dẫn đến giác ngộ, không dẫn đến Niết-bàn, mà chỉ đưa đến sự chứng đạt Vô sở hữu xứ.” Này Aggivessana, không hài lòng với pháp ấy, Ta từ bỏ nó và ra đi.

—Rồi này Aggivessana, vẫn là kẻ tìm kiếm điều tối thượng, truy cầu con đường an tịnh vô thượng, Ta đến chỗ Uddaka Rāmaputta (Ưu-đà-ca La-ma-tử). Khi đến, Ta thưa với Uddaka Rāmaputta: “Này Hiền giả, tôi muốn sống phạm hạnh trong pháp này.” Này Aggivessana, Uddaka Rāmaputta đáp: “Này Tôn giả, hãy ở lại đây. Pháp này là như vậy, khiến người có trí, không bao lâu, tự mình biết, tự mình chứng, tự mình đạt được và an trú như vị Đạo Sư đã dạy.” Này Aggivessana, Ta nhanh chóng thông suốt pháp ấy. Này Aggivessana, về việc khua môi và phát ngôn, Ta nói giáo lý của người trí và bậc trưởng lão, tự xem mình cũng biết và thấy như những người khác.

—Này Aggivessana, Ta suy nghĩ: “Rāma không chỉ tuyên bố pháp này dựa trên niềm tin: ‘Ta tự biết, tự chứng, tự đạt rồi mới an trú.’ Chắc chắn Rāma biết pháp này, thấy pháp này rồi mới an trú.” Này Aggivessana, Ta đến chỗ Uddaka Rāmaputta, thưa rằng: “Này Hiền giả, đến mức độ nào mà Rāma tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố pháp này?” Này Aggivessana, khi được hỏi vậy, Uddaka Rāmaputta tuyên bố về Phi tưởng phi phi tưởng xứ.

—Rồi này Aggivessana, Ta suy nghĩ: “Không phải chỉ Rāma có niềm tin, Ta cũng có niềm tin. Không phải chỉ Rāma có tinh tấn, Ta cũng có tinh tấn. Không phải chỉ Rāma có niệm, Ta cũng có niệm. Không phải chỉ Rāma có định, Ta cũng có định. Không phải chỉ Rāma có tuệ, Ta cũng có tuệ. Vậy Ta hãy nỗ lực chứng đạt pháp mà Rāma tuyên bố: ‘Ta tự biết, tự chứng, tự đạt rồi mới an trú.’”

—Rồi này Aggivessana, chẳng bao lâu, Ta nhanh chóng tự biết, tự chứng, tự đạt pháp ấy và an trú. Ta đến chỗ Uddaka Rāmaputta, thưa rằng: “Này Hiền giả, có phải Rāma đã tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố pháp này đến mức độ ấy?” Ông ấy đáp: “Đúng vậy, này Hiền giả, pháp ấy được Rāma tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố đến mức độ ấy.” Ta nói: “Này Hiền giả, tôi cũng đã tự biết, tự chứng, tự đạt và an trú pháp này đến mức độ ấy.” Ông ấy nói: “Thật lợi ích thay cho chúng tôi, thật may mắn thay cho chúng tôi, khi được gặp một đồng phạm hạnh như Tôn giả! Pháp mà Rāma tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố, chính là pháp mà Tôn giả tự biết, tự chứng, tự đạt và an trú. Pháp mà Tôn giả tự biết, tự chứng, tự đạt và an trú, chính là pháp mà Rāma tự biết, tự chứng, tự đạt và tuyên bố. Pháp Rāma biết, Tôn giả cũng biết; pháp Tôn giả biết, Rāma cũng biết. Rāma thế nào, Tôn giả cũng thế; Tôn giả thế nào, Rāma cũng thế. Hãy đến đây, này Hiền giả, hãy chăm sóc hội chúng này!”

—Như vậy, này Aggivessana, Uddaka Rāmaputta, người nối nghiệp Đạo Sư của Ta, đã đặt Ta—đệ tử của ông—ngang hàng với mình và tôn vinh Ta với sự tôn kính tối thượng. Nhưng này Aggivessana, Ta suy nghĩ: “Pháp này không dẫn đến yếm ly, không dẫn đến ly tham, không dẫn đến đoạn diệt, không dẫn đến an tịnh, không dẫn đến thượng trí, không dẫn đến giác ngộ, không dẫn đến Niết-bàn, mà chỉ đưa đến sự chứng đạt Phi tưởng phi phi tưởng xứ.” Này Aggivessana, không hài lòng với pháp ấy, Ta từ bỏ nó và ra đi.

—Này Aggivessana, vẫn là kẻ tìm kiếm điều tối thượng, truy cầu con đường an tịnh vô thượng, Ta tuần tự du hành tại nước Magadha (Ma-kiệt-đà) và đến làng Uruvelā (Ưu-lâu-tần-loa). Tại đây, Ta thấy một nơi khả ái, một khu rừng yên tĩnh, có dòng sông trong mát chảy gần, với chỗ lội qua dễ dàng, xung quanh được bao bọc bởi các làng mạc thuận tiện cho việc khất thực. Này Aggivessana, Ta suy nghĩ: “Thật là một nơi khả ái, một khu rừng yên tĩnh, có dòng sông trong mát chảy gần, với chỗ lội qua dễ dàng, xung quanh được bao bọc bởi các làng mạc thuận tiện cho việc khất thực. Đây là nơi thích hợp cho một Thiện nam tử quyết tâm tinh tấn.” Này Aggivessana, Ta ngồi xuống tại đó với ý nghĩ: “Đây là nơi đáng để nỗ lực tinh tấn.”

—Rồi này Aggivessana, ba ví dụ vi diệu, trước đây chưa từng nghe, khởi sinh trong Ta. Này Aggivessana, ví như một khúc cây ướt sũng, đầy nhựa sống, được đặt trong nước. Một người đến, cầm dụng cụ làm lửa, nghĩ rằng: “Ta sẽ nhen lửa, tạo ra hơi nóng.” Này Aggivessana, ông nghĩ thế nào? Người ấy cọ xát khúc cây ướt sũng, đầy nhựa sống, đang ngập trong nước bằng dụng cụ làm lửa, liệu có thể nhen được lửa và tạo ra hơi nóng không?

—Thưa không, Tôn giả Gotama. Vì sao vậy? Này Tôn giả Gotama, vì khúc cây ấy ướt sũng, đầy nhựa sống, lại đang ngập trong nước, nên người ấy chỉ chuốc lấy mệt nhọc và bực bội.

—Cũng vậy, này Aggivessana, những Sa-môn hay Bà-la-môn không ly dục về thân, còn mang trong lòng dục tham, dục ái, dục mê đắm, dục khát vọng, dục nhiệt não chưa được đoạn trừ, chưa được làm dịu, nếu họ chợt cảm nhận những khổ thọ dữ dội, khốc liệt, thì không thể chứng đạt tri kiến vô thượng Chánh Đẳng Giác. Ngay cả khi không cảm nhận những khổ thọ dữ dội, khốc liệt, họ cũng không thể chứng đạt tri kiến vô thượng Chánh Đẳng Giác. Này Aggivessana, đó là ví dụ thứ nhất, vi diệu, trước đây chưa từng nghe, khởi sinh trong Ta.

—Này Aggivessana, ví dụ thứ hai, vi diệu, trước đây chưa từng nghe, khởi sinh trong Ta. Ví như một khúc cây ướt sũng, đầy nhựa sống, được lấy ra khỏi nước và đặt trên đất khô. Một người đến, cầm dụng cụ làm lửa, nghĩ rằng: “Ta sẽ nhen lửa, tạo ra hơi nóng.” Này Aggivessana, ông nghĩ thế nào? Người ấy cọ xát khúc cây ướt sũng, đầy nhựa sống, được đặt trên đất khô bằng dụng cụ làm lửa, liệu có thể nhen được lửa và tạo ra hơi nóng không?

—Thưa không, Tôn giả Gotama. Vì sao vậy? Này Tôn giả Gotama, vì khúc cây ấy vẫn ướt sũng, đầy nhựa sống, dù đã được lấy ra khỏi nước và đặt trên đất khô, nên người ấy chỉ chuốc lấy mệt nhọc và bực bội.

—Cũng vậy, này Aggivessana, những Sa-môn hay Bà-la-môn không ly dục về thân, còn mang trong lòng dục tham, dục ái, dục mê đắm, dục khát vọng, dục nhiệt não chưa được đoạn trừ, chưa được làm dịu, nếu họ chợt cảm nhận những khổ thọ dữ dội, khốc liệt, thì không thể chứng đạt tri kiến vô thượng Chánh Đẳng Giác. Ngay cả khi không cảm nhận những khổ thọ dữ dội, khốc liệt, họ cũng không thể chứng đạt tri kiến vô thượng Chánh Đẳng Giác. Này Aggivessana, đó là ví dụ thứ hai, vi diệu, trước đây chưa từng nghe, khởi sinh trong Ta.

—Này Aggivessana, ví dụ thứ ba, vi diệu, trước đây chưa từng nghe, khởi sinh trong Ta. Ví như một khúc cây khô, không nhựa, được lấy ra khỏi nước và đặt trên đất khô. Một người đến, cầm dụng cụ làm lửa, nghĩ rằng: “Ta sẽ nhen lửa, tạo ra hơi nóng.” Này Aggivessana, ông nghĩ thế nào? Người ấy cọ xát khúc cây khô, không nhựa, được đặt trên đất khô bằng dụng cụ làm lửa, liệu có thể nhen được lửa và tạo ra hơi nóng không?

—Thưa được, Tôn giả Gotama. Vì sao vậy? Này Tôn giả Gotama, vì khúc cây ấy khô, không nhựa, lại được lấy ra khỏi nước và đặt trên đất khô.

—Cũng vậy, này Aggivessana, những Sa-môn hay Bà-la-môn ly dục về thân, đã đoạn trừ trong lòng dục tham, dục ái, dục mê đắm, dục khát vọng, dục nhiệt não, nếu họ chợt cảm nhận những khổ thọ dữ dội, khốc liệt, thì có thể chứng đạt tri kiến vô thượng Chánh Đẳng Giác. Ngay cả khi không cảm nhận những khổ thọ dữ dội, khốc liệt, họ cũng có thể chứng đạt tri kiến vô thượng Chánh Đẳng Giác. Này Aggivessana, đó là ví dụ thứ ba, vi diệu, trước đây chưa từng nghe, khởi sinh trong Ta.

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy nghiến răng, ép lưỡi lên vòm miệng, dùng tâm chế ngự tâm, nhiếp phục tâm, đánh bại tâm!” Này Aggivessana, Ta nghiến răng, ép lưỡi lên vòm miệng, dùng tâm chế ngự tâm, nhiếp phục tâm, đánh bại tâm. Khi Ta làm vậy, mồ hôi túa ra từ nách Ta. Này Aggivessana, như một người lực sĩ nắm đầu hoặc vai một kẻ yếu hơn, chế ngự, nhiếp phục, đánh bại kẻ ấy; cũng vậy, này Aggivessana, khi Ta nghiến răng, ép lưỡi lên vòm miệng, dùng tâm chế ngự tâm, nhiếp phục tâm, đánh bại tâm, mồ hôi túa ra từ nách Ta. Dù Ta tinh cần, tinh tấn, tận lực, niệm của Ta vẫn an trú không dao động, nhưng thân Ta bị kích động, không được nhẹ nhàng, vì sự tinh tấn ấy bị khổ thọ chi phối. Tuy nhiên, này Aggivessana, khổ thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy tu thiền nín thở.” Này Aggivessana, Ta nín thở vào và ra qua miệng và mũi. Khi Ta nín thở vào và ra qua miệng và mũi, một tiếng gió kinh khủng vang lên từ lỗ tai Ta. Này Aggivessana, như tiếng ống thổi của thợ rèn phát ra âm thanh kinh khủng; cũng vậy, này Aggivessana, khi Ta nín thở vào và ra qua miệng và mũi, một tiếng gió kinh khủng vang lên từ lỗ tai Ta. Dù Ta tinh cần, tinh tấn, tận lực, niệm của Ta vẫn an trú không dao động, nhưng thân Ta bị kích động, không được nhẹ nhàng, vì sự tinh tấn ấy bị khổ thọ chi phối. Tuy nhiên, này Aggivessana, khổ thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy tu thiền nín thở thêm nữa.” Này Aggivessana, Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai. Khi Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai, một cơn gió kinh khủng thổi lên, gây đau nhức dữ dội trong đầu Ta. Này Aggivessana, như một người lực sĩ dùng kiếm sắc chém vào đầu người khác; cũng vậy, này Aggivessana, khi Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai, một cơn gió kinh khủng thổi lên, gây đau nhức dữ dội trong đầu Ta. Dù Ta tinh cần, tinh tấn, tận lực, niệm của Ta vẫn an trú không dao động, nhưng thân Ta bị kích động, không được nhẹ nhàng, vì sự tinh tấn ấy bị khổ thọ chi phối. Tuy nhiên, này Aggivessana, khổ thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy tu thiền nín thở thêm nữa.” Này Aggivessana, Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai, cảm thấy đau đầu dữ dội. Này Aggivessana, như một người lực sĩ dùng dây da cứng quấn quanh đầu và xiết chặt; cũng vậy, này Aggivessana, khi Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai, Ta cảm thấy đau đầu dữ dội. Dù Ta tinh cần, tinh tấn, tận lực, niệm của Ta vẫn an trú không dao động, nhưng thân Ta bị kích động, không được nhẹ nhàng, vì sự tinh tấn ấy bị khổ thọ chi phối. Tuy nhiên, này Aggivessana, khổ thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy tu thiền nín thở thêm nữa.” Này Aggivessana, Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai. Khi Ta làm vậy, một cơn gió kinh khủng cắt ngang qua bụng Ta. Này Aggivessana, như một người đồ tể giỏi hoặc học trò của anh ta dùng dao sắc cắt ngang bụng; cũng vậy, này Aggivessana, khi Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai, một cơn gió kinh khủng cắt ngang qua bụng Ta. Dù Ta tinh cần, tinh tấn, tận lực, niệm của Ta vẫn an trú không dao động, nhưng thân Ta bị kích động, không được nhẹ nhàng, vì sự tinh tấn ấy bị khổ thọ chi phối. Tuy nhiên, này Aggivessana, khổ thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy tu thiền nín thở thêm nữa.” Này Aggivessana, Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai. Khi Ta làm vậy, một sức nóng kinh khủng khởi sinh trong thân Ta. Này Aggivessana, như hai người lực sĩ nắm tay một người yếu hơn, nướng và đốt người ấy trên hố than rực; cũng vậy, này Aggivessana, khi Ta nín thở vào và ra qua miệng, mũi và tai, một sức nóng kinh khủng khởi sinh trong thân Ta. Dù Ta tinh cần, tinh tấn, tận lực, niệm của Ta vẫn an trú không dao động, nhưng thân Ta bị kích động, không được nhẹ nhàng, vì sự tinh tấn ấy bị khổ thọ chi phối. Tuy nhiên, này Aggivessana, khổ thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Này Aggivessana, chư Thiên thấy vậy nói: “Sa-môn Gotama đã chết.” Một số chư Thiên nói: “Sa-môn Gotama chưa chết, nhưng đang sắp chết.” Một số chư Thiên nói: “Sa-môn Gotama chưa chết, cũng không sắp chết. Sa-môn Gotama là bậc A-la-hán, đời sống của bậc A-la-hán là như vậy.”

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy tuyệt thực hoàn toàn.” Này Aggivessana, chư Thiên đến nói với Ta: “Này Thiện hữu, xin đừng tuyệt thực hoàn toàn. Nếu ngài tuyệt thực hoàn toàn, chúng tôi sẽ rót thức ăn chư Thiên qua lỗ chân lông để ngài duy trì sự sống.” Này Aggivessana, Ta nghĩ: “Nếu Ta tuyệt thực hoàn toàn mà chư Thiên rót thức ăn chư Thiên qua lỗ chân lông để Ta sống, thì đó là tự dối mình.” Này Aggivessana, Ta từ chối chư Thiên và nói: “Thôi đủ rồi.”

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta hãy giảm ăn tối đa, chỉ dùng từng chút một như súp đậu xanh, súp đậu đen, súp đậu hạt, hoặc súp đậu nhỏ.” Này Aggivessana, khi Ta giảm ăn tối đa, chỉ dùng từng chút như súp đậu xanh, súp đậu đen, súp đậu hạt, hoặc súp đậu nhỏ, thân Ta trở nên cực kỳ gầy yếu. Vì ăn quá ít, tay chân Ta như gọng cỏ khô hay đốt cây leo héo; bàn tọa Ta như móng lạc đà; xương sống lộ ra như chuỗi bóng; xương sườn gầy mòn như rui nhà sàn cũ nát; con ngươi long lanh nằm sâu trong hốc mắt như nước lấp lánh trong giếng sâu; da đầu Ta nhăn nheo, khô cằn như trái bí trắng đắng cắt non bị gió nóng làm héo. Này Aggivessana, khi Ta muốn sờ da bụng thì nắm phải xương sống, khi muốn sờ xương sống thì nắm phải da bụng, vì da bụng Ta dính chặt vào xương sống do ăn quá ít. Này Aggivessana, khi Ta muốn đi đại tiện hay tiểu tiện, Ta ngã úp mặt xuống đất vì ăn quá ít. Này Aggivessana, khi Ta xoa bóp tay chân để làm dịu thân, lông tóc mục rụng khỏi thân Ta vì ăn quá ít.

—Này Aggivessana, một số người thấy vậy nói: “Sa-môn Gotama có da đen.” Một số nói: “Sa-môn Gotama không có da đen, mà da màu xám.” Một số nói: “Sa-môn Gotama không có da đen, cũng không xám, mà da vàng sẫm.” Này Aggivessana, đến mức ấy, làn da thanh tịnh, sáng trong của Ta bị hủy hoại vì ăn quá ít.

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Xưa nay, những Sa-môn, Bà-la-môn nào cảm nhận khổ thọ dữ dội, khốc liệt, thì mức độ ấy là tối đa, không thể vượt qua. Trong tương lai hay hiện tại cũng vậy, mức độ ấy là tối đa, không thể vượt qua. Nhưng với khổ hạnh khốc liệt này, Ta vẫn không chứng được pháp thượng nhân, tri kiến thù thắng xứng đáng bậc Thánh. Vậy liệu có con đường nào khác dẫn đến giác ngộ?”

—Này Aggivessana, rồi Ta nhớ lại: “Ta biết rằng khi cha Ta, thuộc dòng Sakya (Thích-ca), đang cày ruộng và Ta ngồi dưới bóng mát cây diêm-phù-đề (jambu), Ta ly dục, ly pháp bất thiện, chứng và trú Thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sinh, có tầm, có tứ.” Khi an trú như vậy, Ta nghĩ: “Liệu đây có phải con đường dẫn đến giác ngộ?” Này Aggivessana, ngay sau ý nghĩ ấy, ý thức này khởi sinh trong Ta: “Đây chính là con đường dẫn đến giác ngộ.”

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Ta có sợ lạc thọ này, một lạc thọ ly dục, ly pháp bất thiện không?” Này Aggivessana, Ta nghĩ: “Ta không sợ lạc thọ này, một lạc thọ ly dục, ly pháp bất thiện.”

—Này Aggivessana, rồi Ta suy nghĩ: “Với thân thể gầy yếu kinh khủng thế này, thật không dễ chứng đạt lạc thọ ấy. Ta hãy ăn thức ăn thô, như cơm chua.” Này Aggivessana, Ta bắt đầu ăn thức ăn thô, như cơm chua. Này Aggivessana, lúc ấy, năm Tỷ-kheo đang hầu hạ Ta, nghĩ rằng: “Khi nào Sa-môn Gotama chứng pháp, ngài sẽ nói cho chúng ta biết.” Nhưng khi thấy Ta ăn thức ăn thô như cơm chua, họ chán ghét, bỏ đi và nói: “Sa-môn Gotama nay sống đầy đủ vật chất, từ bỏ tinh tấn, trở lại đời sống sung túc.”

—Này Aggivessana, sau khi ăn thức ăn thô và lấy lại sức lực, Ta ly dục, ly pháp bất thiện, chứng và trú Thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sinh, có tầm, có tứ. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Diệt tầm và tứ, Ta chứng và trú Thiền thứ hai, một trạng thái hỷ lạc do định sinh, không tầm, không tứ, nội tĩnh, nhất tâm. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Ly hỷ, trú xả, chánh niệm, tỉnh giác, thân cảm lạc thọ mà các bậc Thánh gọi là “xả niệm lạc trú,” Ta chứng và trú Thiền thứ ba. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Xả lạc, xả khổ, diệt hỷ ưu đã cảm trước, Ta chứng và trú Thiền thứ tư, không khổ, không lạc, xả niệm thanh tịnh. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Với tâm định tĩnh, thuần tịnh, trong sáng, không cấu nhiễm, không phiền não, nhu nhuyễn, dễ sử dụng, vững chắc, bình thản, Ta hướng tâm đến Túc mạng minh. Ta nhớ lại nhiều đời sống quá khứ: một đời, hai đời, ba đời, bốn đời, năm đời, mười đời, hai mươi đời, ba mươi đời, bốn mươi đời, năm mươi đời, trăm đời, ngàn đời, trăm ngàn đời, nhiều kiếp hoại, nhiều kiếp thành, nhiều kiếp hoại và thành. Ta nhớ rằng: “Tại đó, Ta tên như thế này, dòng họ như thế này, giai cấp như thế này, thọ khổ lạc như thế này, tuổi thọ đến mức như thế này. Chết tại đó, Ta sinh tại đây. Tại đây, Ta tên như thế này, dòng họ như thế này, giai cấp như thế này, thọ khổ lạc như thế này, tuổi thọ đến mức như thế này.” Như vậy, Ta nhớ lại nhiều đời sống quá khứ cùng nét đại cương và chi tiết. Này Aggivessana, đó là minh thứ nhất Ta chứng trong canh một, vô minh diệt, minh sinh, bóng tối diệt, ánh sáng sinh, nhờ Ta sống không phóng dật, nhiệt tâm, tinh cần. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Với tâm định tĩnh, thuần tịnh, trong sáng, không cấu nhiễm, không phiền não, nhu nhuyễn, dễ sử dụng, vững chắc, bình thản, Ta hướng tâm đến Sinh tử minh. Với thiên nhãn thanh tịnh, siêu nhân, Ta thấy sự sống chết của chúng sinh, biết rõ rằng chúng sinh cao quý hay thấp hèn, đẹp đẽ hay thô xấu, may mắn hay bất hạnh đều do hạnh nghiệp của họ. Những ai làm ác hạnh về thân, lời, ý, phỉ báng bậc Thánh, theo tà kiến, tạo nghiệp theo tà kiến, sau khi thân hoại mạng chung, sinh vào cõi dữ, ác thú, địa ngục. Những ai làm thiện hạnh về thân, lời, ý, không phỉ báng bậc Thánh, theo chánh kiến, tạo nghiệp theo chánh kiến, sau khi thân hoại mạng chung, sinh vào cõi thiện, cõi trời. Như vậy, với thiên nhãn thanh tịnh, siêu nhân, Ta thấy sự sống chết của chúng sinh, biết rõ rằng chúng sinh cao quý hay thấp hèn, đẹp đẽ hay thô xấu, may mắn hay bất hạnh đều do hạnh nghiệp của họ. Này Aggivessana, đó là minh thứ hai Ta chứng trong canh giữa, vô minh diệt, minh sinh, bóng tối diệt, ánh sáng sinh, nhờ Ta sống không phóng dật, nhiệt tâm, tinh cần. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Với tâm định tĩnh, thuần tịnh, trong sáng, không cấu nhiễm, không phiền não, nhu nhuyễn, dễ sử dụng, vững chắc, bình thản, Ta hướng tâm đến Lậu tận minh. Ta biết như thật: “Đây là khổ,” “Đây là nguyên nhân của khổ,” “Đây là sự diệt khổ,” “Đây là con đường dẫn đến diệt khổ,” “Đây là các lậu hoặc,” “Đây là nguyên nhân của lậu hoặc,” “Đây là sự diệt lậu hoặc,” “Đây là con đường dẫn đến diệt lậu hoặc.” Nhờ biết và thấy như vậy, tâm Ta thoát khỏi dục lậu, hữu lậu, vô minh lậu. Khi đã giải thoát, Ta khởi tri kiến: “Ta đã giải thoát,” biết rằng: “Sinh đã tận, phạm hạnh đã thành, việc cần làm đã làm, không còn tái sinh đời sau.” Này Aggivessana, đó là minh thứ ba Ta chứng trong canh cuối, vô minh diệt, minh sinh, bóng tối diệt, ánh sáng sinh, nhờ Ta sống không phóng dật, nhiệt tâm, tinh cần. Này Aggivessana, lạc thọ khởi sinh nơi Ta, tồn tại nhưng không chi phối tâm Ta.

—Này Aggivessana, khi Ta thuyết pháp cho đại chúng hàng trăm người, mỗi người nghĩ: “Sa-môn Gotama đang thuyết pháp đặc biệt cho ta.” Này Aggivessana, không nên hiểu như vậy. Khi Như Lai thuyết pháp cho đại chúng, đó là vì mục đích giảng dạy chung. Này Aggivessana, sau khi kết thúc một buổi thuyết pháp như vậy, Ta an trú nội tâm, làm cho tịnh chỉ, nhất tâm, định tĩnh trên định tướng thứ nhất ấy, và Ta sống an trú như vậy, bền vững, lâu dài.

—Như vậy, Tôn giả Gotama thật đáng tin cậy, là bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác. Nhưng Tôn giả Gotama có cho phép ngủ ban ngày không?

—Này Aggivessana, Ta cho phép. Vào cuối tháng mùa hạ, sau khi khất thực về, Ta xếp áo sanghati (đại y) thành bốn, nằm nghiêng bên phải, chánh niệm, tỉnh giác để nghỉ ngơi.

—Này Tôn giả Gotama, như vậy một số Sa-môn, Bà-la-môn gọi là an trú trong si ám.

—Này Aggivessana, đó không phải là si ám hay không si ám. Này Aggivessana, thế nào là si ám, thế nào là không si ám? Hãy lắng nghe và suy nghiệm kỹ, Ta sẽ nói.

—Thưa vâng, Tôn giả.

Niganthaputta Saccaka cung kính đáp lời Đức Thế Tôn. Đức Thế Tôn thuyết giảng như sau:

—Này Aggivessana, ai còn các lậu hoặc chưa được đoạn trừ—những lậu hoặc gây phiền não, dẫn đến tái sinh, đáng sợ hãi, mang lại quả khổ trong tương lai, hướng đến sinh, già, chết—Ta gọi người ấy là si ám. Này Aggivessana, ai đã đoạn trừ các lậu hoặc—những lậu hoặc gây phiền não, dẫn đến tái sinh, đáng sợ hãi, mang lại quả khổ trong tương lai, hướng đến sinh, già, chết—Ta gọi người ấy là không si ám. Này Aggivessana, đối với Như Lai, các lậu hoặc đã được đoạn trừ, bị cắt tận gốc, như cây ta-la bị chặt đầu, không thể tái sinh trong tương lai. Này Aggivessana, như cây ta-la bị chặt đầu không thể mọc lại; cũng vậy, các lậu hoặc của Như Lai đã bị cắt tận gốc, như cây ta-la bị chặt đầu, không thể tái sinh trong tương lai.

Khi nghe vậy, Niganthaputta Saccaka bạch Đức Thế Tôn:
—Thật kỳ diệu thay, Tôn giả Gotama! Thật hi hữu thay, Tôn giả Gotama! Dù bị công kích bằng lời mỉa mai, bị chất vấn gay gắt trong cuộc đối thoại, làn da Tôn giả vẫn sáng rỡ, sắc mặt vẫn hoan hỷ, như bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác. Này Tôn giả Gotama, tôi nhớ khi tranh luận với Purāna Kassapa, ông ta bị tôi chất vấn thì né tránh sang vấn đề khác, trả lời lạc đề, tỏ ra phẫn nộ, sân hận, bực tức. Nhưng Tôn giả Gotama, dù bị công kích bằng lời mỉa mai, bị chất vấn gay gắt, làn da vẫn sáng rỡ, sắc mặt vẫn hoan hỷ, như bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác. Này Tôn giả Gotama, tôi nhớ khi tranh luận với Makkhali Gosāla, Ajita Kesakambala, Pakudha Kaccāyana, Sanjaya Belaṭṭhiputta, và Nigaṇṭha Nātaputta, họ đều né tránh sang vấn đề khác, trả lời lạc đề, tỏ ra phẫn nộ, sân hận, bực tức khi bị tôi chất vấn. Nhưng Tôn giả Gotama, dù bị công kích bằng lời mỉa mai, bị chất vấn gay gắt, làn da vẫn sáng rỡ, sắc mặt vẫn hoan hỷ, như bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác. Này Tôn giả Gotama, giờ chúng tôi phải đi, vì có nhiều công việc cần làm.

—Này Aggivessana, hãy làm những gì ông thấy thích hợp.

Rồi Niganthaputta Saccaka hoan hỷ, tín thọ lời dạy của Đức Thế Tôn, từ chỗ ngồi đứng dậy và từ biệt.