Kinh Ví Dụ Cái Cưa – Trung Bộ Kinh – Bài Kinh Số 21

Tôi nghe như thế này:

Vào một thời, Đức Thế Tôn ngự tại thành Xá-vệ, trong Kỳ-đà Lâm, khu vườn của ông Cấp Cô Độc.

Lúc ấy, Tôn giả Moliya Phagguna sống quá thân cận với các Tỳ-kheo-ni. Ông thân cận như sau: Nếu Tỳ-kheo nào trước mặt ông nói xấu các Tỳ-kheo-ni ấy, ông liền phẫn nộ, bất mãn, trách mắng ngay; nếu Tỳ-kheo nào trước mặt các Tỳ-kheo-ni ấy nói xấu ông, các Tỳ-kheo-ni liền phẫn nộ, bất mãn, trách mắng ngay. Tôn giả Moliya Phagguna sống thân cận với các Tỳ-kheo-ni như vậy.

Một Tỳ-kheo đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ, ngồi một bên, rồi thưa:
“Bạch Đức Thế Tôn, Tôn giả Moliya Phagguna sống quá thân cận với các Tỳ-kheo-ni. Nếu ai trước mặt ông nói xấu các Tỳ-kheo-ni ấy, ông liền phẫn nộ, bất mãn, trách mắng ngay; nếu ai trước mặt các Tỳ-kheo-ni ấy nói xấu ông, các Tỳ-kheo-ni liền phẫn nộ, bất mãn, trách mắng ngay. Ông sống thân cận với họ như vậy.”

Đức Thế Tôn bảo một Tỳ-kheo khác:
“Này Tỳ-kheo, hãy nhân danh Ta gọi Moliya Phagguna: ‘Này bạn đạo Phagguna, bậc Đạo Sư gọi bạn.’”
— “Thưa vâng, bạch Đức Thế Tôn!”
Tỳ-kheo ấy đến chỗ Tôn giả Moliya Phagguna, thưa:
“Này bạn đạo Moliya Phagguna, bậc Đạo Sư gọi bạn.”
— “Vâng, bạn đạo.”
Tôn giả Moliya Phagguna đến chỗ Đức Thế Tôn, đảnh lễ, ngồi một bên. Đức Thế Tôn hỏi:

“Này Phagguna, có thật không, như người ta nói, ông sống quá thân cận với các Tỳ-kheo-ni? Nếu ai trước mặt ông nói xấu họ, ông phẫn nộ, bất mãn, trách mắng ngay; nếu ai trước mặt họ nói xấu ông, họ phẫn nộ, bất mãn, trách mắng ngay?”
— “Thưa vâng, bạch Đức Thế Tôn.”
— “Này Phagguna, ông là thiện nam tử, vì lòng tin mà xuất gia, từ bỏ gia đình, sống không gia đình, phải không?”
— “Thưa vâng, bạch Đức Thế Tôn.”
— “Này Phagguna, không xứng đáng cho thiện nam tử xuất gia vì lòng tin mà sống quá thân cận với các Tỳ-kheo-ni như vậy. Nếu ai trước mặt ông nói xấu họ, ông phải từ bỏ dục vọng và suy tư thế tục. Ông phải học như sau: ‘Mong tâm ta không bị nhiễm ô! Mong ta không nói lời ác! Mong ta sống với lòng thương, tâm từ bi, không sân hận!’ Ông phải học như vậy.

Nếu ai trước mặt ông đánh họ bằng tay, ném đất, đập gậy, chém gươm, ông cũng phải từ bỏ dục vọng và suy tư thế tục, học như sau: ‘Mong tâm ta không bị nhiễm ô! Mong ta không nói lời ác! Mong ta sống với lòng thương, tâm từ bi, không sân hận!’ Ông phải học như vậy.

Nếu ai trước mặt ông nói xấu ông, ông cũng phải từ bỏ dục vọng và suy tư thế tục, học như sau: ‘Mong tâm ta không bị nhiễm ô! Mong ta không nói lời ác! Mong ta sống với lòng thương, tâm từ bi, không sân hận!’ Ông phải học như vậy.

Nếu ai trước mặt ông đánh ông bằng tay, ném đất, đập gậy, chém gươm, ông cũng phải từ bỏ dục vọng và suy tư thế tục, học như sau: ‘Mong tâm ta không bị nhiễm ô! Mong ta không nói lời ác! Mong ta sống với lòng thương, tâm từ bi, không sân hận!’ Ông phải học như vậy.”

Rồi Đức Thế Tôn nói với các Tỳ-kheo:
“Này các Tỳ-kheo, xưa kia các Tỳ-kheo của Ta có tâm rất thuần thục, hoan hỷ. Ta nói: ‘Này các Tỳ-kheo, Ta sống hạnh ăn một bữa. Sống như vậy, Ta khỏe mạnh, không bệnh, nhẹ nhàng, an vui. Các ngươi hãy sống hạnh ăn một bữa, sẽ khỏe mạnh, không bệnh, nhẹ nhàng, an vui.’ Ta không cần dạy nhiều, chỉ cần khơi dậy ý niệm trong họ. Ví như xe ngựa đậu ở ngã tư, có ngựa hay, roi sẵn sàng; người đánh xe giỏi leo lên, cầm cương tay trái, cầm roi tay phải, điều khiển xe đi tới đi lui theo ý muốn. Cũng vậy, Ta chỉ cần khơi dậy ý niệm trong họ.

Vậy nên, hãy từ bỏ bất thiện, nỗ lực với thiện pháp, để trưởng thành, hưng thịnh trong Pháp và Luật này. Ví như gần làng hay thị trấn có rừng cây tala bị dây leo y lan bao phủ. Một người đến, muốn rừng phát triển, chặt bỏ cây cong yếu, dọn sạch, chăm sóc cây thẳng. Sau đó, rừng trưởng thành, hưng thịnh. Cũng vậy, hãy từ bỏ bất thiện, nỗ lực với thiện pháp, để trưởng thành, hưng thịnh trong Pháp và Luật này.

Xưa kia, tại Xá-vệ này, có nữ gia chủ Vedehika nổi tiếng: ‘Bà hiền thục, nhu thuận, ôn hòa.’ Bà có nữ tỳ Kālī khéo léo, siêng năng, chu toàn. Kālī nghĩ: ‘Không biết bà chủ có sân trong lòng nhưng giấu, hay vì ta làm tốt nên bà không lộ sân? Ta thử xem.’ Sáng hôm sau, Kālī dậy trễ. Bà Vedehika hỏi:
— ‘Này Kālī!’
— ‘Thưa bà, có gì?’
— ‘Sao hôm nay ngươi dậy trễ?’
— ‘Thưa bà, có gì đâu?’
— ‘Không có gì à? Đồ tỳ ác, hôm nay ngươi dậy trễ!’
Bà phẫn nộ, trừng mắt.

Kālī nghĩ: ‘Bà chủ có sân nhưng giấu. Vì ta làm tốt nên bà không lộ. Ta thử thêm.’ Sáng sau, Kālī dậy trễ hơn. Bà Vedehika hỏi:
— ‘Này Kālī!’
— ‘Thưa bà, có gì?’
— ‘Sao hôm nay ngươi dậy trễ?’
— ‘Thưa bà, có gì đâu?’
— ‘Không có gì à? Đồ tỳ ác, hôm nay ngươi dậy trễ!’
Bà phẫn nộ, thốt lời bất mãn.

Kālī nghĩ: ‘Bà chủ có sân nhưng giấu. Vì ta làm tốt nên bà không lộ. Ta thử thêm.’ Sáng sau, Kālī dậy trễ hơn nữa. Bà Vedehika hỏi:
— ‘Này Kālī!’
— ‘Thưa bà, có gì?’
— ‘Sao hôm nay ngươi dậy trễ?’
— ‘Thưa bà, có gì đâu?’
— ‘Không có gì à? Đồ tỳ ác, hôm nay ngươi dậy trễ!’
Bà phẫn nộ, cầm then cửa đánh Kālī vỡ đầu.

Kālī đầu chảy máu, đến hàng xóm kể:
— ‘Xem bà hiền thục, nhu thuận, ôn hòa làm gì đây! Chỉ vì ta dậy trễ, bà cầm then cửa đánh ta vỡ đầu!’
Sau đó, tiếng xấu về bà Vedehika lan truyền: ‘Bà độc ác, không nhu thuận, không ôn hòa.’

Cũng vậy, Tỳ-kheo chỉ hiền lành, nhu thuận, ôn hòa khi chưa gặp lời xúc phạm. Khi gặp lời xúc phạm mà vẫn hiền lành, nhu thuận, ôn hòa, mới thật sự là như vậy. Ta không gọi Tỳ-kheo dễ nói chỉ vì dễ nói khi có y áo, thức ăn, chỗ ở, thuốc – khi không có, họ không còn dễ nói. Tỳ-kheo tôn kính, sùng kính Pháp mới thật sự dễ nói. Vậy nên, hãy học: ‘Chỉ vì tôn kính, sùng kính Pháp, ta sẽ dễ nói.’ Các ngươi phải học như vậy.

Này các Tỳ-kheo, có năm loại ngôn ngữ khi nói với người khác: đúng lúc hay không đúng lúc, chân thật hay không chân thật, nhu nhuyễn hay thô bạo, lợi ích hay không lợi ích, với từ tâm hay sân tâm. Dù đúng lúc hay không, chân thật hay không, nhu nhuyễn hay thô bạo, lợi ích hay không, từ tâm hay sân tâm, các ngươi phải học: ‘Ta giữ tâm không nhiễm ô, không nói lời ác, sống với lòng thương, tâm từ bi, không sân hận. Ta bao phủ người này bằng tâm từ, rồi lan khắp thế giới với tâm từ rộng lớn, vô biên, không hận, không sân.’ Các ngươi phải học như vậy.

Ví như người cầm xẻng và thúng, nói: ‘Ta sẽ làm đất lớn này không còn là đất,’ đào chỗ này, rải chỗ kia, nhổ nước miếng, tiểu tiện, nghĩ: ‘Ngươi không còn là đất.’ Có làm được không? Không, vì đất sâu và vô lượng, người ấy sẽ mệt mỏi, thất bại trước. Cũng vậy, dù gặp năm loại ngôn ngữ, các ngươi phải học: ‘Ta giữ tâm không nhiễm ô… lan khắp thế giới với tâm từ rộng lớn, vô biên, không hận, không sân.’ Các ngươi phải học như vậy.

Ví như người cầm màu vàng, xanh, đỏ, nói: ‘Ta sẽ vẽ hình trên hư không.’ Có làm được không? Không, vì hư không vô sắc, không thể vẽ, người ấy sẽ mệt mỏi, thất bại trước. Cũng vậy, dù gặp năm loại ngôn ngữ, các ngươi phải học: ‘Ta giữ tâm không nhiễm ô… lan khắp thế giới với tâm từ rộng lớn, vô biên, không hận, không sân.’ Các ngươi phải học như vậy.

Ví như người cầm bó cỏ khô cháy, nói: ‘Ta sẽ đun sôi sông Hằng.’ Có làm được không? Không, vì sông Hằng sâu và vô lượng, người ấy sẽ mệt mỏi, thất bại trước. Cũng vậy, dù gặp năm loại ngôn ngữ, các ngươi phải học: ‘Ta giữ tâm không nhiễm ô… lan khắp thế giới với tâm từ rộng lớn, vô biên, không hận, không sân.’ Các ngươi phải học như vậy.

Ví như cái bị da mèo được thuộc kỹ, mềm mại, không còn tiếng xì xọp, người cầm gậy hay mảnh sành, nói: ‘Ta sẽ làm nó phát tiếng xì xọp.’ Có làm được không? Không, vì bị da đã thuộc kỹ, mềm mại, người ấy sẽ mệt mỏi, thất bại trước. Cũng vậy, dù gặp năm loại ngôn ngữ, các ngươi phải học: ‘Ta giữ tâm không nhiễm ô… lan khắp thế giới với tâm từ rộng lớn, vô biên, không hận, không sân.’ Các ngươi phải học như vậy.

Nếu bọn cướp dùng cưa hai lưỡi cưa tay chân ngươi, mà ngươi khởi tâm nhiễm ô, thì không phải người thực hành pháp Ta. Các ngươi phải học: ‘Ta giữ tâm không nhiễm ô, không nói lời ác, sống với lòng thương, tâm từ bi, không sân hận. Ta bao phủ người này bằng tâm từ, rồi lan khắp thế giới với tâm từ rộng lớn, vô biên, không hận, không sân.’ Các ngươi phải học như vậy.

Nếu các ngươi luôn quán sát ví dụ cái cưa này, có ngôn ngữ nào, dù nhẹ hay thô, mà các ngươi không chịu nổi không?”
— “Bạch Đức Thế Tôn, không.”
— “Vậy hãy luôn quán sát ví dụ cái cưa này, các ngươi sẽ được an lạc lâu dài.”

Đức Thế Tôn dạy như thế. Các Tỳ-kheo hoan hỷ, đón nhận lời dạy của Ngài.